Historie

Al duizenden jaren verblijven er mensen in Brucht.

In 2008 werden langs de Vecht, in de Bruchter Mars, o.a. vuurstenen, pijlpunten en schrapers gevonden van zo’n 8000 jaar oud. Resten van bewoning vond men echter niet. Waarschijnlijk hadden rondtrekkende jagers hier tijdelijk een kamp opgeslagen.

Hun doden lieten ze elders achter en die gaven ze gebruiksvoorwerpen, wapens en gereedschap mee. Dat weten we door opgravingen in Mariënberg. Opgravingen op de Bruchter Es, in 1975, brachten vondsten uit de ijzertijd, een kleine nederzetting uit de Romeinse tijd en de middeleeuwen aan het licht. In de loop van de tijd zijn de mensen zich hier dus blijvend gaan vestigen. Ze bouwden er hun huizen van hout, leem en riet en legden akkers aan op de hoger gelegen gronden langs  de rivier, ‘Essen’ genaamd. Ze hielden vee dat ze lieten grazen in de bossen en op de heidevelden.

Zo ontstond een kleine nederzetting die in 1385 BROCH (Brucht) werd genoemd. Broch is waarschijnlijk afgeleid van het Germaanse woord Broka en betekent zoiets als ‘plaats in moerassig gebied’.

Brucht maakte deel uit van Salland, een deel van het Oversticht (nu Overijssel). De toenmalige landheer, de keizer van Duitsland, had de bisschop van Utrecht aangesteld als bestuurder over dit gebied.

De 16^e eeuw was geen gelukkige tijd voor Brucht. In het begin was er de oorlog tussen de bisschop van Utrecht en de hertog van Gelre en aan het einde van die eeuw waren de Spanjaarden en de troepen van de prinsen van Oranje hier afwisselend de baas. Op 17 juni 1580 troffen Spaanse en Staatse (Nederlandse) troepen elkaar in de slag op de Hardenberger heide bij Venebrugge. De Spanjaarden behaalden de overwinning. Behalve de Staatse troepen waren ook de (Bruchter) boeren de verliezers. In een verslag over de strijd wordt vermeld dat boeren uit de omgeving vluchtende soldaten hadden dood geslagen. Zo namen zij wraak voor het verlies van hun eigendommen….., een wrede tijd.

De Marke van Brucht

In de acte uit 1421 worden 9 boeren erfgenamen en bezitters van de Marke van Brucht. Dat betekent dat ze als eigenaren van een boerderij ook zeggenschap hadden over alle nog niet ontgonnen grond van de Marke Brucht. Hun aandeel in de Marke werd ‘Waardeel’ genoemd. Zij waren echter niet de enige bewoners van Brucht. Buiten de buurtschap, langs de wegen en bij de beek, hadden zich ook boeren gevestigd. Zij maakten geen gebruik van de Essen, maar hadden zelf een deel van de hei ontgonnen en boerden daar. Zij werden ‘Keuters’ genoemd, en de akkers die zij aanlegden werden ‘Kampen’ genoemd. Om de schapen op afstand te houden werden de Kampen omheind met een houtwal en een greppel. Hier en daar zijn ze in Brucht  nog te vinden.

In een register uit 1602 staat dat er in Brucht 33 paarden, 690 schapen en 20 varkens gehouden werden. Opvallend is het grote aantal schapen en het ontbreken van koeien. De schapen waren van groot belang voor de bemesting van de akkers. Deze mest was eigenlijk net zo belangrijk als de wol en het vlees.

Iedere bewoner van Brucht mocht gebruik maken van de woeste (onontgonnen) grond. Daar kwam ook het brandhout vandaan en de bouwmaterialen voor de boerderijen. Op het gebruik van de woeste grond moest echter wel toezicht gehouden worden. Men was zuinig op de natuur. Te veel hout hakken leidde tot schaarste; te veel plaggen steken veroorzaakte zandverstuivingen. Hierover vergaderde het Markebestuur. Dat werd gevormd door de erfgenamen onder voorzitterschap van de Markerigter.

Het Markebestuur voerde ook processen over de grenzen van de Marke. Een stuk grond aan de grens werd veelbetekenend ‘het Twistveld’ genoemd.

Het einde van de Marke

In 1810, in de Franse tijd, kwam er vanuit Den Haag een poging om een einde te maken aan de Marke. Men vond dat de (woeste) grond veel beter benut zou kunnen worden als men de grond zou verdelen onder de boeren. Alle stemgerechtigde Marke bewoners werden op 2 januari 1811 opgeroepen. Uiteindelijk waren 31 Bruchtenaren voor een verdeling en 33 tegen. De Marke bleef (nog even) bestaan.

In 1854 kwam het verdelingsvraagstuk in een stroomversnelling. De provincie Overijssel had het plan opgevat om een kanaal dwars door de Marke Brucht te graven. Nu moest er grond aan de kanaalmaatschappij worden verkocht. En weer werd er gestemd en dit maal wonnen de vernieuwers en werd er een commissie ingesteld die de verdeling ging voorbereiden. Kortom, heel Brucht ging op de schop en overal groef men het veen af of was men bezig met het ontginnen van grond. In rap tempo verdween de natuur waarop men eeuwenlang zo zuinig was geweest. Brucht onderging een ware gedaanteverwisseling. 

Op 7 april 1860 ging de commissie naar de notaris en verklaarde dat de grondverdeling een feit was. Brucht was vanaf dat moment in het bezit van 37 grondeigenaren. De verdeling was in minder dan 6 jaar geregeld. Midden door de Marke voeren nu turfschepen die aan lange lijnen werden voortgetrokken door de schipper en zijn knecht.

Nu begon de Marke zijn belang te verliezen en de vergaderingen namen al snel in frequentie af. Iedereen regelde nu zijn eigen grondgebruik.

Het ontginnen van grond ging gestaag door. Het oppervlak aan bouw- en weidegrond nam gestaag toe, totdat er vrijwel geen heideveld meer over was. Door al deze particuliere initiatieven ontstond er een lappendeken van kleine percelen. Dit maakte een ruilverkaveling noodzakelijk. Die kwam er in het midden van de 70-er jaren. Dit maakte voor de agrariërs een efficiëntere bedrijfsvoering mogelijk, maar daardoor verdwenen wel veel oude veldnamen. (zie ook deze link: Brucht: oude veldnamen uit het verleden)

De laatste markevergadering werd gehouden in 1945. Men besloot de Marke na eeuwen op te heffen. Er viel ook niet zo veel meer te besturen. In 1962 werd de Marke definitief opgeheven. In plaats daarvan richtte men in 1950 Plaatselijk Belang Brucht op en dat werd op 3-12-1952 bij Koninklijk Besluit goedgekeurd.